Τυχαίες γονιδιακές μεταλλάξεις που δίνουν κάποιο πλεονέκτημα στην επιβίωση ενός οργανισμού κληρονομούνται στους απογόνους του και, αφού οι πιθανότητες επιβίωσης αυξάνονται, τα γονίδια αυτά και οι λειτουργίες που δημιουργούν γίνονται σταδιακά κτήμα ολόκληρου του είδους. Μια αρκούδα που ζει στο βόρειο πόλο για παράδειγμα, αν λόγω μιας γονιδιακής μετάλλαξης γεννηθεί λευκή, επειδή το χρώμα της της προσφέρει ένα φυσικό καμουφλάζ είναι πιο πιθανό να επιβιώσει και, αφού κληροδοτεί στα παιδιά της το γονίδιο που δημιουργεί το λευκό χρώμα, μετά από πάρα πολλά χρόνια στο παγωμένο περιβάλλον του βόρειου πόλου ο πληθυσμός των καφέ αρκούδων αντικαθίσταται από αυτόν των λευκών.
Σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών λοιπόν, υπάρχει μια υπόθεση για το πώς ξεκίνησε η εγκεφαλική λειτουργία που δημιουργεί την κατάθλιψη και ταλαιπωρεί εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Δύο ζώα παλεύουν για την αρχηγία της αγέλης και το ασθενέστερο των δύο, αν τραυματισμένο υποχωρήσει αντί να συνεχίσει να παλεύει μέχρι θανάτου, επιβιώνει και κληροδοτεί τα γονίδιά του. Για να το κάνει αυτό όμως, καθώς καταλαβαίνει ότι είναι αδύναμο και όσο και αν προσπαθεί δεν μπορεί να νικήσει τον αντίπαλό του, μια ορμονική λειτουργία στον εγκέφαλό του το κάνει να νιώθει ένα αίσθημα παραίτησης και αδυναμίας και τελικά με την ουρά στα σκέλια να αποχωρεί ηττημένο. Μια ανάλογη ορμονική λειτουργία συμβαίνει και στην κατάθλιψη.
Ο άνθρωπος παθαίνει κατάθλιψη όταν διαταράσσεται η ροή της λαμβανόμενης ενίσχυσης. Η ενίσχυση για την ψυχική μας υγεία είναι ό,τι η τροφή για τη σωματική μας υγεία. Ενίσχυση για ένα μικρό παιδί είναι το χαμόγελο του γονιού, η αγκαλιά του και το μπράβο που θα του πει. Για έναν ενήλικα μπορεί να είναι η αγάπη ή ο έρωτας που μπορεί να νιώθει και να εκφράζει ο σύντροφός του, μια καλή αμοιβή για την εργασία του ή η διασκέδαση που μπορεί να βιώνει κάνοντας παρέα με τους φίλους του. Είναι η ικανοποίηση και η χαρά που βιώνουμε ως αποτέλεσμα των πράξεών μας, το να νιώθουμε ικανοί, χαρούμενοι, αποδεκτοί. Όταν δεν λαμβάνουμε ενίσχυση, η ορμονική ισορροπία στον εγκέφαλό μας διαταράσσεται και μπορεί να αισθανόμαστε συμπτώματα κατάθλιψης, παραίτηση, έλλειψη ενέργειας, απογοήτευση, αίσθημα αποτυχίας. Και επειδή, σε αντίθεση με το ηττημένο ζώο που δεν κάθεται να σκέφτεται κάθε μέρα πόσο αποτυχημένο είναι που έχασε την αρχηγία της αγέλης, εμείς συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε την αποτυχία μας, να περιορίζουμε ακόμα περισσότερο τη λήψη ενίσχυσης και τελικά να παρατείνουμε άθελά μας τα καταθλιπτικά συναισθήματα ή και να νοσούμε από κλινική κατάθλιψη.
Η λήψη της ενίσχυσης μπορεί να παύει για αντικειμενικούς ή για υποκειμενικούς λόγους. Μπορεί κάποιος για παράδειγμα να χάσει την εργασία του ή τον σύντροφό του, οπότε να σταματήσουν να υπάρχουν σημαντικές πηγές ενίσχυσης. Μπορεί όμως και ασυναίσθητα να αρνείται να λάβει τη διαθέσιμη ενίσχυση. Αν κάποιος για παράδειγμα έχει μάθει να σκέφτεται ότι είναι πάρα πολύ ιδιαίτερος και ικανός και άρα πρέπει πάντα να είναι στην κορυφή, μπορεί ας πούμε να παίρνει μια μεγάλη αύξηση στον μισθό του αλλά επειδή κάποιος συνάδερφός του να πήρε μεγαλύτερη αύξηση, τελικά να μη βιώνει καθόλου ενίσχυση.
Όπως και να ‘χει, χωρίς καθόλου ενίσχυση αρρωσταίνει ο εγκέφαλός μας και άρα και εμείς οι ίδιοι. Η κατάθλιψη περιλαμβάνει μια σειρά συμπτωμάτων, που ανάλογα με το πλήθος, τη βαρύτητα και τη διάρκειά τους, μπορεί να χαρακτηριστεί ως ήπια ή σοβαρή. Στην πρώτη περίπτωση εύκολα κανείς μπορεί να την ξεπεράσει με λίγες συνεδρίες ψυχοθεραπείας ή και αν απλά συμβούν κάποιες θετικές αλλαγές στη ζωή του, ενώ στη δεύτερη, αν δεν λάβει την κατάλληλη θεραπεία, μπορεί να υποφέρει για μήνες ή και χρόνια. Αν η κατάθλιψη είναι ιδιαίτερα σφοδρή, η φαρμακευτική αγωγή θεωρείται η ενδεδειγμένη θεραπεία, αφού δρα γρηγορότερα από την ψυχοθεραπεία και μπορεί μέσα σε έναν μήνα να ανακουφίσει το άτομο, ενώ κάποιες περιπτώσεις κρίνεται απόλυτα απαραίτητη, αφού μπορεί να απειλείται ακόμα και η ζωή του ασθενή λόγω του αυτοκτονικού ιδεασμού. Τα αντικαταθλιπτικά αποκαθιστούν την ορμονική ισορροπία στον εγκέφαλο και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να βιώσει το άτομο ξανά ενίσχυση και να ξεκολλήσει ο εγκέφαλος από την καταθλιπτική μαύρη τρύπα. Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία είναι επίσης αποδεδειγμένα αποτελεσματική στη θεραπεία της κατάθλιψης, καθώς βοηθάει το άτομο, με την αλλαγή των σκέψεων και των πεποιθήσεών του, να αρχίσει να λαμβάνει ξανά ενίσχυση και να γιατρευτεί τελικά από την κατάθλιψη.
Βασικό συστατικό της θεραπείας είναι η κατανόηση από τον ασθενή ότι σκέψεις και συναισθήματα όπως μια ατελείωτη και αβάσταχτη ενοχή για το πόσο έχει αποτύχει, πόσο ντροπιασμένος, σάπιος ή ανίκανος άνθρωπος είναι, είναι συμπτώματα της αρρώστιας που λέγεται κατάθλιψη, όπως η μπουκωμένη μύτη είναι σύμπτωμα μιας ίωσης, και καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματικότητα και τα αληθινά, έξω από τη νόσο, χαρακτηριστικά του. Στη συνέχεια, αφού ο θεραπευόμενος μάθει τη λειτουργία της ενίσχυσης και τον τρόπο που πιθανόν την μπλοκάρει άθελά του, σχετικά γρήγορα βγαίνει από την αρρώστια και επανέρχεται στην κανονική και υγιή αίσθηση εαυτού, στη λειτουργικότητα που είχε χάσει και σε μια ζωή που αντλεί ευχαρίστηση και ικανοποίηση από τις καθημερινές του εμπειρίες.
