Η ιστορία της ψυχικής ασθένειας κατά κάποιο τρόπο ξεκινάει από τότε που ξεκινάει ο άνθρωπος. Από τότε που οι άνθρωποι ζούσαν σε φυλές και παρατηρούσαν ο ένας τον άλλον, μια αποκλίνουσα και ασυνήθιστη συμπεριφορά προκαλούσε στους υπόλοιπους έκπληξη και φόβο. Υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα από τη Νεολιθική Εποχή, με ανθρώπινα κρανία που είχαν υποστεί τρυπανισμό, πιθανώς σε μια προσπάθεια να γιατρευτούν διάφορες ασθένειες, ίσως ελευθερώνοντας τον άρρωστο από το πνεύμα που τον κατείχε. Καθώς σχηματίστηκαν οι πρώτοι πολιτισμοί, οι άνθρωποι καταλάβαιναν την ψυχική ασθένεια με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με την κυρίαρχη ιδεολογία και τις εκάστοτε πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες.
Στην Αρχαία Ελλάδα, ο Ιπποκράτης αναφερόμενος στην επιληψία, που λεγόταν τότε και ιερή νόσος, γράφει: «Σχετικά με την αποκαλούμενη ιερή νόσο τα πράγματα έχουν έτσι: κατά τη γνώμη μου δεν είναι καθόλου θεϊκότερη ή ιερότερη από τις άλλες αρρώστιες, αλλά έχει ίδια φύση και προέλευση με τις άλλες αρρώστιες.» Υπό αυτό το πρίσμα, ψάχνοντας δηλαδή τα αίτια των ασθενειών στο ανθρώπινο σώμα, ο Ιπποκράτης και οι μαθητές του προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τους αρρώστους αποκαθιστώντας την «ευκρασία», την ισορροπία δηλαδή των χυμών του σώματος (αίμα, φλέγμα, κίτρινη και μέλαινα χολή). Οι δύο πιο συχνά καταγεγραμμένες εκδηλώσεις ψυχικής νόσου κατά την Αρχαιότητα ήταν η μανία και η μελαγχολία. Η μανία αποδιδόταν στην υπερεπάρκεια αίματος και κίτρινης χολής και η μελαγχολία στην υπερεπάρκεια της μέλαινας χολής, εξ ου και το όνομά της.
Ο Πλάτωνας, όπως αναφέρει στην Πολιτεία, πιστεύει ότι: «Εάν κανείς είναι πνευματικά ασθενής, δεν πρέπει να εμφανίζεται δημόσια στην πόλη. Οι συγγενείς του οφείλουν να τον κρατούν μέσα στο σπίτι, να τον περιποιούνται και να τον προστατεύουν. Εάν εγκαταλείψουν τον ασθενή να τιμωρηθούν με χρηματικό πρόστιμο.» Ο Αριστοτέλης προσπαθεί να ταξινομήσει τις ψυχικές ασθένειες, τα χαρακτηριστικά και τις αιτίες τους, θεωρεί ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ μελαγχολίας και ιδιοφυΐας, ενώ παρατηρεί ότι η μουσική, το θέατρο και η γυμναστική μπορούν να ανακουφίσουν τον πάσχοντα. Στη Ρωμαϊκή Εποχή τα πράγματα είναι παρόμοια. Αν και μεγάλο μέρος του πληθυσμού πιστεύει ότι η ψυχική ασθένεια οφείλεται σε παρεμβάσεις θεών ή δαιμόνων, πολλοί συγγραφείς προσπαθούν να την κατανοήσουν ως αποτέλεσμα φυσικών και σωματικών παραγόντων, έχοντας ως βάση κυρίως την αντίληψη του Ιπποκράτη για την ισορροπία των σωματικών υγρών.
Τα πράγματα αλλάζουν με τη σταδιακή επικράτηση του Χριστιανισμού και τη σκοτεινή περίοδο του Μεσαίωνα που ακολούθησε. Πολλές εκδηλώσεις ψυχοπαθολογίας ερμηνεύονται πλέον ως αποτέλεσμα κατάληψης από δαίμονα και οι άρρωστοι συνήθως φυλακίζονται ή και βασανίζονται. Από τον 6ο – 7ο μ. Χ. αιώνα επικρατεί η άποψη της Παπικής Εκκλησίας ότι ο ψυχικά άρρωστος είναι δαιμονισμένος και ότι ως δαιμονισμένος είναι όργανο του διαβόλου και άρα δεν του πρέπει καμία συμπάθεια ή περίθαλψη, αλλά πρέπει να εκμηδενιστεί χωρίς έλεος. Χιλιάδες ψυχικά άρρωστοι οδηγούνται στην πυρά της Ιεράς Εξέτασης, είτε ως αιρετικοί είτε ως μάγοι, ενώ το 1487 εκδίδεται το «Σφυρί των μαγισσών» από Γερμανούς μοναχούς, όπου κωδικοποιούνται οι κανόνες της δαιμονολογίας και του κυνηγιού των μαγισσών.
Στον Αραβικό και τον Βυζαντινό κόσμο δεν υπάρχουν οι αγριότητες της Δύσης και οι ψυχικά ασθενείς αντιμετωπίζονται διαφορετικά. Η δαιμονολογία, ως κύρια θεωρία εξήγησης της ψυχικής νόσου, δεν ευδοκιμεί καθόλου στον Αραβικό κόσμο, ενώ στο Βυζάντιο έχει πολύ λιγότερη επίδραση συγκριτικά με τη μεσαιωνική Ευρώπη. Σύμφωνα με τη μουσουλμανική πίστη οι ψυχικά πάσχοντες είναι αγαπητοί από τον Θεό και άρα αντιμετωπίζονται με φροντίδα. Υπάρχουν μάλιστα χώροι σαν ψυχιατρικά άσυλα, όπου εφαρμόζονται ανθρωπιστικές μέθοδοι θεραπείας. Στο Βυζάντιο επικρατεί η αντίληψη ότι οι άνθρωποι αρρωσταίνουν γιατί έχουν απομακρυνθεί από τον Θεό, όμως ένα κυρίαρχο σημείο για τη σωτηρία της ψυχής του ανθρώπου είναι η στάση του στον συνάνθρωπό του. Έτσι, ιδρύονται και λειτουργούν νοσοκομεία και πτωχοκομεία και οι ψυχικά πάσχοντες συνήθως φροντίζονται ως άρρωστοι.
Η περίοδος της Αναγέννησης σηματοδοτεί το τέλος του Μεσαίωνα και οι ψυχικά ασθενείς σταδιακά δεν θεωρούνται δαιμονισμένοι, όμως η μοίρα του αρρώστου είναι ακόμη πολύ σκληρή, καθώς συχνά διώκεται από την πόλη ως μιαρός και είτε εξόριστος περιφέρεται χωρίς φροντίδα, είτε κλείνεται μέσα στα άσυλα που έχουν ιδρυθεί, τα οποία όμως δεν περιλαμβάνουν κάποια θεραπευτική λειτουργία. Τα άσυλα είναι χώροι όπου κλείνονται άνθρωποι διαφόρων κατηγοριών, όπως οι ζητιάνοι, οι φτωχοί, οι ακόλαστοι και οι βλάσφημοι και οι οποίοι θεωρούνται ότι έχουν υποπέσει στην κατάστασή τους λόγω ηθικής παρακμής και διαταραγμένης βούλησης. Το ίδιο θεωρείται ότι συμβαίνει και με τους ψυχικά ασθενείς, καθώς σύμφωνα με την επικρατούσα αντίληψη της εποχής η ψυχική νόσος είναι αποτέλεσμα αμαρτίας και ψυχικής ρυπαρότητας. Τον 17ο αιώνα ιδρύονται πολλά μεγάλα κέντρα εγκάθειρξης, όπως το Γενικό Νοσοκομείο στο Παρίσι, που δεν είναι ένα ιατρικό ίδρυμα, αλλά έχει μια δικαστικού τύπου εξουσία με κύρια επιδίωξη «την καταστολή της επαιτείας και της ανεργίας, σαν πηγές κάθε ανωμαλίας». Οι ψυχικά ασθενείς εμπίπτουν στην ίδια κατηγορία και κλείνονται μαζί με τους υπόλοιπους στα νέα αυτά κέντρα, όπου οι θεραπείες περιλαμβάνουν εξαγνισμούς, μαστιγώματα, γιατροσόφια και μετάνοιες.
Τα πράγματα σταδιακά αλλάζουν και μετά τον Διαφωτισμό εκφράζεται το αίτημα να διαχωριστούν οι ψυχικά ασθενείς από τους διάφορους άλλους φυλακισμένους. Πρωτοεισάγεται ο όρος «ψυχιατρική» και οι ασθενείς δεν δένονται πια με αλυσίδες. Η ψυχική ασθένεια σταδιακά δεν εξηγείται ως αποτέλεσμα ηθικής βλάβης και πολλοί γιατροί προσπαθούν να την αποδώσουν σε βλάβες στον εγκέφαλο. Διατυπώνεται επίσης η άποψη ότι αιτία των ψυχικών νοσημάτων είναι η έλλειψη ελευθερίας και αέρα και ιδρύονται κάποια ιδρύματα στην εξοχή όπου οι ασθενείς εργάζονται, προσεύχονται και συνομιλούν μεταξύ τους ελεύθερα. Οι θεραπείες βέβαια ακόμη είναι πολύ απλοϊκές και περιλαμβάνουν μεθόδους όπως παγωμένα μπάνια και νηστείες και αν και διαδίδονται απόψεις για μια πιο ανθρωπιστική προσέγγιση των ψυχικά ασθενών, πολλοί από αυτούς συνεχίζουν να ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες και να αντιμετωπίζονται με περιφρόνηση και βιαιότητα.
Γεγονός όμως είναι ότι έχουν ήδη μπει τα θεμέλια για τη σύγχρονη ψυχιατρική και ψυχολογία του 20ού αιώνα, καθώς διαδίδεται η άποψη του Pinel, που ήταν γιατρός σε διάφορα άσυλα μετά τη Γαλλική Επανάσταση: «Η τρέλα είναι νόσος και ο ασθενής παρά την απώλεια της λογικής του παραμένει ανθρώπινο ον. Η κατάστασή του είναι άξια προσοχής και φροντίδας που οφείλουμε σε κάθε άνθρωπο που υποφέρει.» Και έτσι, σταδιακά οδηγούμαστε στην αντίληψη της ψυχοθεραπείας του σήμερα, ότι δηλαδή ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο του σώματος που όπως και όλα τα άλλα μπορεί να νοσήσει.
