Στην κοινωνία μας σήμερα, τα πρότυπα ζωής και ύπαρξης, που υποτίθεται ότι πρέπει να ακολουθήσουμε για να είμαστε ευτυχισμένοι και αποδεκτοί, είναι ισχυρά, καθολικά και αναμφισβήτητα. «Πρέπει» να μην χάνουμε χρόνο, να είμαστε παραγωγικοί, να δείχνουμε πάντα χαρούμενοι, να έχουμε πολλές και ενδιαφέρουσες εμπειρίες, κύρος, χρήμα, επιτυχία, Phd, κορμάρα και πολλά likes. Δυστυχώς τα πρότυπα αυτά τα έχουμε καταπιεί αμάσητα και το αποτέλεσμα είναι ίσως η πλειοψηφία από εμάς να είμαστε δυστυχισμένοι, μόνοι, σε αδιέξοδο και με μια διαρκή υποκρισία που σκοπό έχει να αποκρύψει την κατάστασή μας και να διατηρήσει την όποια εικόνα μας προβάλλουμε στον περίγυρο.
Βασική ευθύνη έχει και το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα, ειδικά στην αγριότερη μορφή του από το 1980 και μετά, που επιτάσσει όλο και περισσότερα κέρδη, με όποιο κόστος, για νομικά και φυσικά πρόσωπα. Τα αντίστοιχα κοινωνικά πρότυπα, του αδιάκοπου ατομικού κέρδους και της έμφασης στην προς τα έξω εικόνα αντί στην εσωτερική αλήθεια (λες και οι άνθρωποι είμαστε μαγαζιά και πουλάμε τον εαυτό μας σε βιτρίνα), προτάσσονται από την κυρίαρχη κουλτούρα και από τα ΜΜΕ, τα οποία συνεργάζονται στενά με την οικονομική και πολιτική ελίτ (αν δεν διοικούνται από αυτές) και τα οποία δεν έχουν βέβαια κανένα λόγο να προτάσσουν πρότυπα που θα αμφισβητούσαν το status quo. Ταυτόχρονα, οι περισσότεροι άνθρωποι υποφέρουν από οικονομικές και ψυχικές δυσκολίες, βιώνουν κοινωνικούς αποκλεισμούς, κατακλύζονται από στρες για να καταφέρουν να αναρριχηθούν στην κλίμακα των επιβαλλόμενων προτύπων και τελικά συρρικνώνονται ψυχικά αδυνατώντας να ξεφύγουν από τη λαίλαπα της γνώμης των πραγματικών και των φανταστικών άλλων.
Ποια θα μπορούσαν όμως να είναι τα πρότυπα ζωής και ύπαρξης αν όχι τα παραπάνω; Αυτό έχει απαντηθεί πολλές φορές στην ιστορία, από φιλοσόφους, καλλιτέχνες και άλλα μεγάλα πρόσωπα. Νομίζω συνοψίζεται στο να καταλαβαίνει κανείς ποιος είναι ο εαυτός του, να τον φροντίζει, να παλεύει για αυτά που δικαιούται και τελικά να ανθοφορεί και να καρποφορεί όπως του πρέπει. Το να δει κανείς ποιος είναι δεν είναι εύκολο, γιατί μεγαλώνουμε σε κοινωνίες και με γονείς σύμφωνα με τους οποίους κάποια μέρη του εαυτού μας, κάποιες εκφράσεις του εαυτού μας και κάποιες ανάγκες μας δεν θα έπρεπε να υπάρχουν, αντιθέτως θα έπρεπε να υπάρχουν κάποιες άλλες στη θέση τους. Μεγαλώνουμε και στη συνέχεια ζούμε ως ενήλικες προσπαθώντας να κρύψουμε τον εαυτό μας για να μη μας κρίνουν αρνητικά, για να μη μας μαλώσουν, για να μη μας αφήσουν μόνους. Το τίμημα όμως είναι βαρύ: χάνουμε κάθε επαφή με τον εαυτό μας.
Και πώς μπορεί κανείς να βιώσει οτιδήποτε έχει αξία σε αυτή τη ζωή αν δεν είναι ο εαυτός του; Πώς μπορεί να έρθει σε επαφή με έναν άλλο άνθρωπο αν δεν βρίσκεται σε επαφή με τον εαυτό του; Πώς μπορεί να δημιουργήσει αν ο ίδιος ο εαυτός - δημιουργός είναι καταπιεσμένος και χωρίς φωνή; Πώς μπορεί να χαίρεται με την ψυχή του όταν αυτά που αγαπά παραμένουν κρυμμένα επειδή μπορεί να μην αρέσουν στους άλλους; Πώς μπορεί να βιώσει πληρότητα και γαλήνη όταν δεν έχει χρόνο και χώρο να κάτσει μόνος του, σε ησυχία, να στοχαστεί και να συνειδητοποιήσει τον ίδιο του τον εαυτό;
Η γνωριμία του εαυτού είναι μια κουραστική διαδικασία. Χρειάζεται θάρρος να δεις και να αποδεχτείς όλα σου τα κομμάτια, ακόμη και τα πιο σκοτεινά, αλλά αν δεν τα αποδεχτείς δεν γίνεται να προχωρήσεις παραπέρα (αν δεν αποδέχομαι ότι το αμάξι μου έχει φθαρμένα λάστιχα δεν πρόκειται να τα αλλάξω ποτέ και τελικά κάποια στιγμή θα τρακάρω). Αφού τα δεις και τα αποδεχτείς, χρειάζεται να διακρίνεις: τι είναι δικό μου, που το πιστεύω, το θέλω και το χρειάζομαι, και τι μου έχει επιβληθεί από την κοινωνία και τους γονείς μου; Και μετά από τη διάκριση, χρειάζεται να παλέψεις για να διεκδικήσεις αυτά που σου ανήκουν, αυτά που επέλεξες για τον εαυτό σου, ακόμη και αν οι γύρω σου εξεγείρονται.
Οι άνθρωποι, όπως και τα φυτά, ανθοφορούν και καρποφορούν. Χρειάζονται και αυτοί το κατάλληλο χώμα, νερό και ήλιο για να παράξουν τα καλύτερα άνθη τους και τους καλύτερους καρπούς τους. Το χώμα, το νερό και ο ήλιος για εμάς μπορεί να είναι η αυτή η αποδοχή, αυτή η διάκριση και αυτή η πάλη, ο αγώνας του να γνωρίσουμε και να αγκαλιάσουμε τον εαυτό μας. Και μόνο όντας ο εαυτός του μπορεί κανείς να είναι αληθινά χαρούμενος. Και αν δεν αξίζει η χαρά στη ζωή, τότε τι αξίζει;
