Ο homo sapiens ζει εδώ και περίπου 200.000 χρόνια και ένας από τους λόγους που επιβίωσε ήταν το εξαιρετικό σύστημα συναγερμού που διέθετε στον εγκέφαλό του. Όταν ένιωθε πως βρίσκεται σε κίνδυνο, μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου μια μικρή εγκεφαλική δομή, η αμυγδαλή, ενεργοποιούταν, έστελνε σήμα στα επινεφρίδια να εκκρίνουν αδρεναλίνη και ο οργανισμός έμπαινε σε κατάσταση συναγερμού για να αντιμετωπίσει την απειλή. Οι καρδιακοί παλμοί αυξάνονταν άμεσα και ραγδαία, περισσότερο αίμα και οξυγόνο κατευθυνόταν στα άνω και τα κάτω άκρα, οι μύες σφίγγονταν και ο αρχαίος άνθρωπος ήταν έτοιμος να τραπεί σε φυγή ή να παλέψει μια επιθετική άλλη φυλή ή κάποια άγρια ζώα.
Εδώ και κάποιες δεκαετίες όμως τέτοιου είδους κίνδυνοι προκύπτουν σπανιότερα και στη σύγχρονη ζωή περισσότερο νιώθουμε ότι απειλούμαστε από έναν χωρισμό, μια απόλυση ή την κριτική των άλλων. Αλλά ο εγκέφαλός μας δεν έχει προλάβει να αναπτύξει κάποιο άλλο, πιο ταιριαστό σε αυτή τη ζωή, σύστημα συναγερμού και δεν κατατάσσει τους κινδύνους σε διαφορετικές κατηγορίες. Είτε έχεις να αντιμετωπίσεις διαρρήκτες είτε τις φωνές της μητέρας σου ο ίδιος συναγερμός ενεργοποιείται: αδρεναλίνη, αύξηση καρδιακών παλμών, άμεση ετοιμότητα για φυγή ή πάλη.
Κάθεται λοιπόν κάποιος κύριος στο σαλόνι του σπιτιού του, ανησυχεί για τη δουλειά του που δεν πάει όσο καλά θα ήθελε, κάνει διάφορα καταστροφικά σενάρια με το μυαλό του, τι θα κάνει, πώς θα ζήσει, έρχεται τότε και ένα μήνυμα από τη σύντροφό του, λέει θέλω να μιλήσουμε. Αγχώνεται ακόμη περισσότερο ο κύριος, κι άλλη ανησυχία κι άλλα σενάρια και ξαφνικά νιώθει λίγο περίεργα, νιώθει την καρδιά του να χτυπάει γρήγορα και δυνατά, ιδρώνει, τα χέρια του σαν να τρέμουν, περνάει από το μυαλό του ότι παθαίνει έμφραγμα, νιώθει ένα βάρος στο στήθος του, προσπαθεί να πάρει ανάσες, ζαλίζεται, σκέφτεται ότι μπορεί να παθαίνει ασφυξία, νομίζει ότι θα λιποθυμήσει. Όλο αυτό κρατάει για λίγα λεπτά, μετά όλα τα συμπτώματα εξαφανίζονται και μένει μόνο ένα αίσθημα εξάντλησης. Ο κύριος είχε μια κρίση πανικού.
Τι είναι όμως η κρίση πανικού; Φόβος είναι το συναίσθημα που νιώθουμε όταν βλέπουμε κάτι που μας απειλεί, π.χ. οδηγώντας να βλέπουμε ξαφνικά ένα αυτοκίνητο με μεγάλη ταχύτητα να έρχεται προς τα πάνω μας. Άγχος είναι το συναίσθημα που νιώθουμε όταν σκεφτόμαστε κάτι που θα μας απειλήσει, π.χ. όντας νέοι οδηγοί να φανταζόμαστε ότι αν οδηγήσουμε θα τρακάρουμε. Ο εγκέφαλος δεν τα διακρίνει και ενεργοποιεί τον συναγερμό του όταν νιώθουμε πολύ μεγάλο φόβο ή πολύ μεγάλο άγχος. Στην πρώτη περίπτωση είναι χρήσιμος, στη δεύτερη καθόλου. Ο κύριος που έπαθε πανικό στο σαλόνι του θα χρειαζόταν έναν συναγερμό χαλάρωσης για να ηρεμήσει και να σκεφτεί πιο καθαρά, αλλά δυστυχώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν έχει ακόμα κάνει αυτή την αναβάθμιση και ενεργοποίησε τον μόνο συναγερμό που είχε. Η αύξηση των παλμών όμως και τα επακόλουθα συμπτώματα τρόμαξαν πολύ τον κύριο και η αμυγδαλή του πάτησε έναν ακόμη συναγερμό με αποτέλεσμα οι παλμοί και τα συμπτώματα να αυξηθούν κι άλλο και ο κύριος να φοβηθεί ακόμη περισσότερο και τελικά όλοι οι συναγερμοί που υπήρχαν πατήθηκαν μέχρι που ο τρομοκρατημένος κύριος εξαντλήθηκε.
Η αύξηση των παλμών της καρδιάς όμως είναι όντως απειλητική; Οι συνηθισμένοι μας παλμοί μπορεί να είναι 80-90 και στην κρίση πανικού να γίνονται 130-140. Όμως ένας κολυμβητής μπορεί να φτάνει τους 180. Την καρδιά δεν την νοιάζει ο λόγος που πήρε το μήνυμα από τον εγκέφαλο να αυξήσει τους παλμούς και δεν την ενοχλεί αν έχει πολλούς ή λίγους. Αν η αύξηση των παλμών ήταν αιτία εμφραγμάτων η έντονη γυμναστική θα ήταν αυτοκτονία. Μήπως όμως η δύσπνοια είναι απειλητική; Όχι. Εισπνέουμε οξυγόνο και εκπνέουμε διοξείδιο του άνθρακα. Με την αύξηση των παλμών και την αγωνία που νιώθουμε στην κρίση πανικού παίρνουμε πολλές και γρήγορες ανάσες με αποτέλεσμα η ισορροπία οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα να διαταράσσεται. Το σφίξιμο στο στήθος είναι το μήνυμα του οργανισμού ότι χρειαζόμαστε λιγότερο οξυγόνο. Και για αυτό μια από τις αποτελεσματικότερες μεθόδους να ηρεμήσουμε το σώμα μας σε μια κρίση είναι να κάνουμε για 1-2 λεπτά πάρα πολύ αργές εκπνοές, διπλάσιας ή τριπλάσιας διάρκειας από τις εισπνοές. Και αν λιποθυμήσω; Δεν πρόκειται. Τα λιποθυμικά επεισόδια μπορεί να συμβούν σε ανθρώπους με πολύ χαμηλή αρτηριακή πίεση, με χαμηλούς καρδιακούς παλμούς, σε ένα ξαφνικό σοκ, στη θέα του αίματος ή σε κάποιες συγκεκριμένες παθολογικές καταστάσεις. Πάντως όχι με υψηλούς παλμούς και άρα ανεβασμένη αρτηριακή πίεση.
Άρα η μεγαλύτερη ασπίδα που μπορεί κανείς να έχει σε μια κρίση πανικού είναι η γνώση. «Είναι μια κρίση πανικού, όπως ήρθε θα περάσει, νιώθω χάλια αλλά είμαι ασφαλής.» Ο πρώτος συναγερμός δεν είναι στον έλεγχό μας, όμως αν δεν φοβηθούμε τους παλμούς μας και τα επακόλουθα συμπτώματα, αποφεύγουμε την πυροδότηση του δεύτερου και των επόμενων συναγερμών. «Ο εγκέφαλός μου νομίζει ότι χρειάζομαι περισσότερους παλμούς γιατί δεν έχει μάθει να ξεχωρίζει το άγχος της καθημερινότητας από τις επιθέσεις λιονταριών. Μπορώ απλά να κάνω εκπνοές.»
Συνήθως παθαίνουμε κρίσεις πανικού σε συγκεκριμένα μέρη ή καταστάσεις. Εκεί που πάθαμε κρίση για πρώτη φορά ή σε μέρη που έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά. Και αυτό που κάνουμε μετά είναι να αποφεύγουμε αυτά τα μέρη και αυτές τις καταστάσεις και στην ουσία να αποκτάμε φοβία για τα συμπτώματα του πανικού, αφού δεν φοβόμαστε π.χ. το μετρό αλλά τα συμπτώματα που μπορεί να μας πιάσουν στο μετρό. Οι κρίσεις πανικού όμως δεν ξεπερνιούνται χωρίς να εκτεθούμε σε αυτό ακριβώς που φοβόμαστε. Ο εγκέφαλός μας έχει καταγράψει ότι ένα μέρος ή μια κατάσταση είναι επικίνδυνα και ο μόνος τρόπος να το ξεγράψει είναι να βρεθούμε εκεί και τελικά να νιώσουμε ασφαλείς. Η θεραπεία των κρίσεων πανικού δηλαδή είναι να πάει κανείς στο μέρος που τόσο καιρό απέφευγε, με σκοπό να πάθει μια κρίση και αυτή τη φορά αντί να τρομοκρατηθεί και να τρέξει πίσω στην υποτιθέμενη ασφάλεια, να κάτσει να την υπομένει, γνωρίζοντας ότι αυτός είναι ασφαλής και αυτή ένας χαλασμένος συναγερμός.
(Το κείμενο αυτό είναι ενημερωτικού χαρακτήρα και δεν υποκαθιστά τη θεραπεία που μπορεί ένας ασθενής με διαταραχή πανικού να λάβει από έναν κατάλληλα εκπαιδευμένο ψυχολόγο.)
