Η κρίση πανικού αποτελεί μια αιφνίδια ανάδυση έντονου φόβου ή έντονης δυσφορίας που κορυφώνεται εντός λίγων λεπτών και κατά τη διάρκειά της οποίας εμφανίζονται 4 ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα: επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού, εφίδρωση, τρέμουλο, δύσπνοια, αίσθημα πνιγμονής, πόνος στο στήθος, ναυτία ή δυσφορία στην κοιλιακή χώρα, αίσθημα ζάλης, ρίγη ή εξάψεις, μουδιάσματα, αίσθημα απόσπασης από τον εαυτό, φόβος απώλειας ελέγχου ή τρέλας και φόβος επερχόμενου θανάτου. Η κρίση πανικού δεν αποτελεί από μόνη της μια ψυχική διαταραχή αλλά μπορεί να συμβαίνει στα πλαίσια οποιασδήποτε άλλης ψυχικής διαταραχής. Πολύ συχνά μετά από μια κρίση πανικού το άτομο αναπτύσσει διαταραχή πανικού, κατά την οποία έχει επίμονη ανησυχία για νέες κρίσεις πανικού και για τις επιπτώσεις της (π.χ. απώλεια ελέγχου, να εμφανίσει καρδιακό επεισόδιο ή να «τρελαθεί») και συχνά οργανώνει με τέτοιο τρόπο τη ζωή του ώστε να μην πάθει κρίση (για παράδειγμα μπορεί να αποφεύγει να πηγαίνει στο μέρος όπου έπαθε μια προηγούμενη κρίση).
Οι κρίσεις πανικού μπορεί να είναι αναμενόμενες, όταν υπάρχει ένα εμφανές ερέθισμα ή έναυσμα που τις πυροδοτεί, ή απροσδόκητες, όταν δεν υπάρχει τέτοιο εμφανές ερέθισμα ή έναυσμα τη στιγμή που συμβαίνουν (π.χ. όταν το άτομο χαλαρώνει ή κοιμάται). Η κρίση πανικού συνήθως είναι το αποτέλεσμα μιας καταστροφικής παρερμηνείας από το άτομο κάποιων φυσιολογικών οργανικών συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα αυτά (π.χ. ταχυπαλμία, εφίδρωση, σφίξιμο στο στομάχι) αποτελούν τον μηχανισμό συναγερμού του οργανισμού όταν νιώθει ότι βρίσκεται σε κατάσταση απειλής (άσχετα με το αν η απειλή είναι πραγματική ή φανταστική). Το άτομο παρερμηνεύει τα συμπτώματα του συναγερμού ως απειλητικά, με αποτέλεσμα να πυροδοτεί άθελά του έναν ακόμη συναγερμό, ο οποίος επίσης παρερμηνεύεται ως απόδειξη της ύπαρξης απειλής, πράγμα που πυροδοτεί άλλον ένα συναγερμό και ακόμη περισσότερα συμπτώματα άγχους, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο άγχους που τελικά οδηγεί στην κρίση πανικού.
Αρκετά συχνά ως αποτέλεσμα της διαταραχής πανικού αναπτύσσεται και αγοραφοβία, αν και μπορεί να υπάρχει αγοραφοβία χωρίς κρίσεις πανικού. Στην αγοραφοβία παρατηρείται υπερβολικός φόβος ή άγχος σε δύο από τις παρακάτω καταστάσεις: όταν το άτομο χρησιμοποιεί μέσα μαζικής μεταφοράς, όταν βρίσκεται σε ανοιχτούς χώρους (π.χ. σε μια μεγάλη ανοιχτή αγορά), όταν βρίσκεται σε κλειστούς χώρους (π.χ. στον κινηματογράφο), όταν στέκεται σε ουρές ή βρίσκεται στο πλήθος, όταν βρίσκεται έξω από το σπίτι μόνος. Το άτομο φοβάται ή αποφεύγει αυτές τις καταστάσεις επειδή σκέφτεται ότι η διαφυγή από αυτές θα είναι δύσκολη ή δεν θα υπάρχει διαθέσιμη βοήθεια σε περίπτωση που παρουσιάσει συμπτώματα τύπου πανικού ή άλλα συμπτώματα που θα προκαλέσουν ανικανότητα ή αμηχανία. Οι αγοραφοβικές καταστάσεις σχεδόν πάντα προκαλούν στο άτομο φόβο ή άγχος και ή αποφεύγονται ενεργητικά ή απαιτούν την παρουσία συνοδού ή υπομένονται με έντονο άγχος ή φόβο.
Η πιο συνηθισμένη ακολουθία της ανάπτυξης της αγοραφοβίας είναι ότι το άτομο υφίσταται μία ή περισσότερες προσβολές πανικού ή συμπτωμάτων που ομοιάζουν σε αυτή, μετά αναπτύσσει τον φόβο ότι αυτή θα ξανασυμβεί και τελικά αρχίζει να αποφεύγει καταστάσεις. Συνήθως παρατηρείται προοδευτική αύξηση των αγοραφοβικών καταστάσεων και αποφυγών και όλο και περισσότερο αναζήτηση συνοδείας. Η σοβαρότητα της διαταραχής ποικίλει, καθώς ένα άτομο με ήπια αγοραφοβία μπορεί να κάνει περιστασιακά κάποιες αποφυγές συγκεκριμένων μόνο καταστάσεων, ενώ ένα άτομο με σοβαρή αγοραφοβία μπορεί να αποφεύγει τόσες πολλές καταστάσεις και τόσο συχνά που πρακτικά να αδυνατεί να βγει από το σπίτι του.
Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία είναι η θεραπεία επιλογής για τη διαταραχή πανικού, με ή χωρίς αγοραφοβία, καθώς βάσει ερευνών υπολογίζεται ότι ένα 70 – 90% των ασθενών δεν έχουν συμπτώματα πανικού δύο χρόνια μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. Ο σκοπός της ΓΣΘ είναι να βοηθήσει τον ασθενή να αμφισβητήσει και να τροποποιήσει τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις του που έχουν να κάνουν με τον πανικό, καθώς και να μάθει να αναγνωρίζει τα σωματικά συμπτώματα του άγχους του χωρίς να τα φοβάται. Η θεραπεία περιλαμβάνει ασκήσεις έκθεσης, ελεγχόμενη πρόκληση συμπτωμάτων πανικού και «σπάσιμο» των συμπεριφορών ασφαλείας. Παρόμοιας διαδικασίας και αποτελεσματικότητας είναι η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία της αγοραφοβίας, όπου μέσω της έκθεσης και της γνωσιακής αναδόμησης, το άτομο μαθαίνει βήμα – βήμα να ξεπερνάει τις αγοραφοβικές αποφυγές, να μην φοβάται και σταδιακά να ελέγχει το άγχος του. Αν και η υποκειμενική δυσφορία που το άτομο που πάσχει από διαταραχή πανικού και αγοραφοβία μπορεί να είναι τεράστια, στις περισσότερες περιπτώσεις η θεραπεία είναι σύντομη, σχετικά εύκολη και απόλυτα επιτυχημένη.
