Αρκετοί γνωσιακοί συμπεριφοριστικοί θεραπευτές προσπαθούν να διατηρούν μια ιδανική ισορροπία μεταξύ αλλαγής και αποδοχής στο θεραπευτικό τους έργο. Το να είναι η θεραπεία επικεντρωμένη αποκλειστικά και μόνο στην αλλαγή δεν είναι πάντα χρήσιμο, καθώς πολλοί θεραπευόμενοι κάνουν ψυχοθεραπεία για να αντιμετωπίσουν ορισμένες αντικειμενικές δυσκολίες ζωής που δύσκολα μπορούν να αλλάξουν και που πιθανόν να αναστάτωναν τους περισσότερους ανθρώπους. Επιπλέον, πολλοί θεραπευτές παρατηρούν ότι ο πυρήνας της συναισθηματικής δυσφορίας δεν έχει τόσο να κάνει με το περιεχόμενο των αρνητικών σκέψεων, όσο με τη σχέση που έχει κανείς με τις σκέψεις του.
Η άποψη αυτή, ότι δηλαδή μεγαλύτερη σημασία έχει η λειτουργία των σκέψεων παρά το περιεχόμενό τους, είναι πολύ κεντρική στη θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης ή ACT (Acceptance and Commitment Therapy), μια παραλλαγή και εξέλιξη της κλασικής Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Θεραπείας. Βασικός της στόχος είναι να ελαττώσει την επίδραση που έχει το περιεχόμενο των αρνητικών σκέψεων στο άτομο και να το βοηθήσει να δημιουργήσει ένα εναλλακτικό πλαίσιο κατανόησης, σύμφωνα με το οποίο θα είναι πιθανότερο να συμπεριφερθεί ακολουθώντας τις προσωπικές του αξίες. Έχουν πραγματοποιηθεί πολλές κλινικές μελέτες που αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα της ACT για μια σειρά ψυχικών διαταραχών και προβλημάτων προσαρμογής, όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, οι διαταραχές χρήσης ουσιών, η παχυσαρκία και το εργασιακό στρες. Μέρη της ACT είναι η διαδικασία της αποδοχής, η αποσύνδεση από τις σκέψεις, η συνειδητοποίηση των ταμπελών, η διατύπωση των προσωπικών αξιών και η διαδικασία της δέσμευσης.
Αποδοχή
Μεγάλη σημασία στην ACT έχει η διαδικασία της αποδοχής, η οποία βοηθά τους ασθενείς να ξεπεράσουν τις αποφευκτικές τους τάσεις και συμπεριφορές, είτε αποφεύγουν ορισμένα ερεθίσματα ή μέρη, είτε μνήμες ή ακόμα και ορισμένες συναισθηματικές εμπειρίες. Πολλές από τις οδηγίες που δίνονται είναι παρόμοιες με αυτές που χρησιμοποιούνται στις ασκήσεις ενσυνειδητότητας (ή mindfulness), ενώ οι ασκήσεις που περιλαμβάνουν μεταφορές είναι πολύ βοηθητικές στο να αναπτύξουν οι θεραπευόμενοι μια στάση αποδοχής. Για παράδειγμα, στη μεταφορά των «επιβατών του λεωφορείου» ο θεραπευόμενος φαντάζεται ότι είναι ο οδηγός ενός λεωφορείου και οι επιβάτες είναι οι εσωτερικές του εμπειρίες. Μερικές φορές οι επιβάτες μπορεί να φωνάζουν ή να μιλάνε άσχημα. Ωστόσο, δίνεται η οδηγία στον θεραπευόμενο να σκεφτεί ότι δεν είναι οι επιβάτες αυτοί που οδηγούν και ότι ο ίδιος είναι αυτός που θα αποφασίσει ποια κατεύθυνση θα ακολουθήσει και ποιος θα είναι ο τελικός προορισμός, παρά τη συμπεριφορά των επιβατών.
Αποσύνδεση από τις σκέψεις
Η διαδικασία της αποσύνδεσης από τις σκέψεις αποσκοπεί στη μείωση της επίδρασης των σκέψεων στη συμπεριφορά, όχι μέσω της γνωσιακής αναδόμησης του περιεχομένου τους αλλά μέσω της λειτουργίας τους. Όσο το άτομο δεν είναι αποσυνδεδεμένο από τις σκέψεις του παγιδεύεται σε αυτές και τις επιτρέπει να κυριαρχούν τη συμπεριφορά του. Μέσω της αποσύνδεσης το άτομο διαχωρίζει τον εαυτό του από τις σκέψεις του, τις αφήνει να έρχονται και να φεύγουν και δεν εγκλωβίζεται από αυτές. Οι θεραπευόμενοι της ACT μαθαίνουν ότι μπορούν να ζουν μια γεμάτη ζωή ανεξάρτητα από τις σκέψεις που βιώνουν. Τεχνικές για την επίτευξη της αποσύνδεσης περιλαμβάνουν το να επαναλαμβάνει κανείς πολλές φορές τις σκέψεις του δυνατά μέχρι να φαίνονται σαν ήχοι χωρίς νόημα και να παρομοιάζει τις σκέψεις του με φύλλα που κινούνται σε ένα ποτάμι ή με σύννεφα που περνάνε από το μυαλό του. Επίσης βοηθητική μπορεί να είναι η μεταφορά του «προγράμματος ενός υπολογιστή», όπου οι προηγούμενες εμπειρίες και τα μηνύματα που οι θεραπευόμενοι έλαβαν από το περιβάλλον τους έχουν προγραμματίσει ένα δυσλειτουργικό μοτίβο σκέψης. Οι θεραπευόμενοι ενθαρρύνονται να θυμούνται ότι οι σκέψεις τους είναι απλά τα αυτόματα αποτελέσματα ενός προγραμματισμού που μπορεί να είναι προβληματικός, παρά ορθές αντανακλάσεις της πραγματικότητας.
Ταμπέλες
Το άτομο, πολύ συχνά, αντιλαμβάνεται τον εαυτό του μέσα από ταμπέλες και ταυτίζεται με τις σκέψεις και τους ρόλους του, σαν να καθορίζουν την ταυτότητά του. Η διαδικασία αυτή χαρακτηρίζεται από μια υπερβολική προσκόλληση σε συγκεκριμένες σκέψεις για τον εαυτό ή τους συνηθισμένους ρόλους του. Αυτό μπορεί να συμβαίνει και όταν η ταυτότητα του ασθενή ταυτίζεται αποκλειστικά με τη διάγνωσή του και σκέφτεται, για παράδειγμα, «είμαι καταθλιπτικός» ή «είμαι σχιζοφρενής». Για να αντιμετωπιστεί αυτή η τάση, οι θεραπευόμενοι ενθαρρύνονται να πάρουν τη θέση του παρατηρητή και από εκεί να περιγράφουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές τους, αντί να τους αποδίδουν ταμπέλες. Σε αυτόν τον σκοπό μπορεί να βοηθήσει η μεταφορά του «ουρανού και του καιρού», στην οποία οι θεραπευόμενοι βλέπουν τον ουρανό ως τον παρατηρητή και τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους ως καιρικά φαινόμενα (π.χ. καταιγίδες, χιονοθύελλα). Καταλαβαίνουν έτσι ότι δεν έχει τόση σημασία για τον ουρανό η κακοκαιρία, αφού αυτός είναι πάντα εκεί και θα επανεμφανιστεί όταν τα σύννεφα πάρουν τον δρόμο τους.
Προσωπικές αξίες
Ο απώτερος στόχος της ACT είναι το να ζουν οι θεραπευόμενοι τη ζωή τους σύμφωνα με τις πιο κεντρικές αξίες τους. Οι αξίες είναι δηλώσεις για το τι θέλουμε να κάνουμε με τη ζωή μας, τι θέλουμε να υποστηρίξουμε και πώς θέλουμε να συμπεριφερόμαστε. Είναι βασικές αρχές που μπορούν να μας καθοδηγούν και να μας δίνουν κίνητρο κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Η επεξεργασία των αξιών στην ACT βοηθάει τους θεραπευόμενους να ξεκαθαρίσουν τις αξίες τους και να ζουν τη ζωή τους με τρόπο που είναι σύμφωνος προς αυτές. Οι αξίες είναι επιθυμητές ποιότητες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά σε βάθος χρόνου και σε συγκεκριμένες δραστηριότητες στις οποίες ένα άτομο συμμετέχει. Για να αποσαφηνίσουν τις αξίες, οι θεραπευτές κάνουν ερωτήσεις που στοχεύουν να βοηθήσουν τους θεραπευόμενους να προσδιορίσουν τι είναι πραγματικά σημαντικό για αυτούς στη ζωή τους. Οι θεραπευτές ρωτούν, για παράδειγμα, τους θεραπευόμενους πώς θα ζούσαν τη ζωή τους αν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ένα μαγικό ραβδί που θα έκανε όλους τους ανθρώπους του πλανήτη να συμφωνούν μαζί τους ή που θα έκανε κάθε ψυχικό τους πόνο να εξαφανιστεί.
Δέσμευση
Καθώς οι θεραπευόμενοι αποσαφηνίζουν τις βασικές αξίες τους, αρχίζουν να κινούνται προς την κατεύθυνση της δημιουργίας μοτίβων συμπεριφοράς που ταιριάζουν με αυτές. Η διαδικασία της δέσμευσης είναι αυτή που προάγει την εμπλοκή του θεραπευόμενου σε ένα σημαντικό για αυτόν πεδίο δράσης. Οι θεραπευόμενοι εντοπίζουν συγκεκριμένους στόχους σε κάθε τέτοιο πεδίο και ενθαρρύνονται να προσδιορίσουν συγκεκριμένους και ρεαλιστικούς στόχους και να αναπτύξουν ανεκτικότητα στα ρίσκα, την αβεβαιότητα και την ταλαιπωρία. Αναγνωρίζονται τα πιθανά εμπόδια στην επίτευξη των στόχων, ιδιαίτερα οι σκέψεις που μπορεί να εγκλωβίζουν τους θεραπευόμενους σε δυσλειτουργικά μοτίβα, και χρησιμοποιούνται τεχνικές αποσύνδεσης. Πολλές από τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία της δέσμευσης είναι αυτές που χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ΓΣΘ, όπως η συμπεριφορική ενεργοποίηση, η έκθεση και η επίλυση προβλημάτων. Ωστόσο, η διαφορά είναι ότι ο στόχος δεν είναι απαραίτητα να μειωθεί το αρνητικό συναίσθημα, αλλά να ενισχυθούν οι προσαρμοστικές και ευέλικτες απαντήσεις σε δυσάρεστα ερεθίσματα ή καταστάσεις.
