Στις διαταραχές προσωπικότητας παρατηρείται ένα διαρκές πρότυπο εσωτερικού βιώματος και συμπεριφοράς που αποκλίνει σημαντικά από τις προσδοκίες του πολιτιστικού πλαισίου του ατόμου. Αυτό το πρότυπο εκδηλώνεται σε δύο ή περισσότερους από τους παρακάτω τομείς: νοητικές διεργασίες (δηλαδή τρόποι αντίληψης του εαυτού, των άλλων ανθρώπων και των γεγονότων), συναισθηματικότητα (δηλαδή το εύρος, η ένταση, η μεταβλητότητα και η καταλληλότητα της συναισθηματικής απάντησης), διαπροσωπική λειτουργικότητα και έλεγχος των παρορμήσεων. Το διαρκές αυτό πρότυπο είναι άκαμπτο και διάχυτο σε ένα ευρύ φάσμα προσωπικών και κοινωνικών καταστάσεων και οδηγεί σε σημαντική υποκειμενική ενόχληση ή έκπτωση στους σημαντικούς τομείς λειτουργικότητας (π.χ. εργασία, κοινωνικές σχέσεις). Επίσης, είναι σταθερό και μακράς διάρκειας και η έναρξή του μπορεί να ανιχνευθεί τουλάχιστον στην εφηβεία ή την αρχή της ενήλικης ζωής. Οι διαταραχές προσωπικότητας διακρίνονται σε επιμέρους κατηγορίες, οι οποίες περιγράφονται αδρά παρακάτω.
Στην παρανοειδή διαταραχή προσωπικότητας παρατηρείται μια διάχυτη δυσπιστία και καχυποψία του ατόμου για τους άλλους, τέτοιες ώστε τα κίνητρά τους να ερμηνεύονται ως κακόβουλα. Στη σχιζοειδή διαταραχή προσωπικότητας παρατηρείται ένα διάχυτο πρότυπο αποστασιοποίησης του ατόμου από τις κοινωνικές σχέσεις και περιορισμένο εύρος στην έκφραση των συναισθημάτων σε διαπροσωπικά πλαίσια. Στη σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας παρατηρείται ένα διάχυτο πρότυπο κοινωνικών και προσωπικών ελλειμμάτων που χαρακτηρίζεται από έντονη δυσφορία στις στενές σχέσεις και μειωμένη ικανότητα για αυτές, όπως επίσης και από νοητικές και αντιληπτικές διαταραχές και εκκεντρικότητες της συμπεριφοράς.
Στην αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας παρατηρείται ένα διάχυτο πρότυπο περιφρόνησης και παραβίασης των δικαιωμάτων των άλλων. Στην οριακή διαταραχή προσωπικότητας παρατηρείται ένα διάχυτο πρότυπο αστάθειας στις διαπροσωπικές σχέσεις, την εικόνα του εαυτού και τα συναισθήματα και έντονης παρορμητικότητας. Στην ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας παρατηρείται ένα διάχυτο πρότυπο υπερβολικής συγκινησιακής έκφρασης και επιζήτησης της προσοχής. Στη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας παρατηρείται ένα διάχυτο πρότυπο μεγαλειώδους ταυτότητας (στη φαντασία ή στην πραγματικότητα), ανάγκης για θαυμασμό και έλλειψης ενσυναίσθησης.
Στην αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας παρατηρείται ένα διάχυτο πρότυπο κοινωνικής αναστολής, αισθημάτων ανεπάρκειας και υπερευαισθησίας στην αρνητική κριτική. Στην εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας παρατηρείται μια διάχυτη και υπερβολική ανάγκη του ατόμου να το φροντίζουν, που οδηγεί σε συμπεριφορά υποταγής και προσκόλλησης και φόβους αποχωρισμού. Τέλος, στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας παρατηρείται ένα διάχυτο πρότυπο έντονης ενασχόλησης του ατόμου με την τάξη, την τελειοθηρία και τον ψυχικό και διαπροσωπικό έλεγχο, σε βάρος της ευελιξίας, της ανοιχτής διάθεσης προς τους άλλους και της αποδοτικότητας.
Σε αντίθεση με όλες σχεδόν τις υπόλοιπες ψυχικές διαταραχές, το άτομο με διαταραχή προσωπικότητας πολύ συχνά δεν αντιλαμβάνεται ότι το ίδιο έχει κάποιο πρόβλημα, καθώς οι διαταραχές προσωπικότητας αφορούν σε παγιωμένα πρότυπα σκέψης και συμπεριφοράς, που σε μεγάλο βαθμό απαρτίζουν τον ίδιο τον χαρακτήρα του ατόμου, και όταν τελικά το άτομο ζητάει βοήθεια από κάποιον ειδικό, συχνά το κάνει για να παραπονεθεί για τη συμπεριφορά των οικείων του ή γιατί οι οικείοι του παραπονιούνται για τη δική του συμπεριφορά. Επίσης συχνό όμως είναι στο έδαφος μιας διαταραχής προσωπικότητας και ως αποτέλεσμα αυτής να προκαλούνται και να διατηρούνται άλλες ψυχικές διαταραχές και το άτομο να ζητάει τελικά βοήθεια γιατί υποφέρει π.χ. από κατάθλιψη ή από διαταραχή γενικευμένου άγχους.
Η θεραπεία των διαταραχών προσωπικότητας συχνά είναι αρκετά δύσκολη. Όσο πιο παγιωμένο είναι ένα πρότυπο σκέψης και συμπεριφοράς, τόσο πιο πολύ χρόνο χρειάζεται η ψυχοθεραπευτική διαδικασία και τόσο περισσότερη προσπάθεια χρειάζεται να καταβάλλει ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενος. Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία είναι εξίσου αποτελεσματική με κάποιες άλλες μορφές ψυχοθεραπείας (όπως η βραχεία ψυχοδυναμική θεραπεία) στη θεραπεία των διαταραχών προσωπικότητας, ενώ σημαντικότερο ρόλο συγκριτικά με τη θεραπεία άλλων διαταραχών παίζουν εδώ η θεραπευτική σχέση, η συμφωνία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου για τους θεραπευτικούς στόχους και η εκπαίδευση του θεραπευόμενου να γίνει θεραπευτής του εαυτού του. Στις διαταραχές προσωπικότητας είναι απαραίτητο να εντοπιστούν και να τροποποιηθούν τα πυρηνικά προβλήματα του θεραπευόμενου, που άπτονται των πυρηνικών δομικών στοιχείων της προσωπικότητάς του. Αρχικά μπορεί ο ίδιος να μην τα αντιλαμβάνεται, αλλά με την κατάλληλη καθοδήγηση μπορεί να γίνουν όλο και περισσότερο προσβάσιμα στη συνειδητότητά του. Αφού καταφέρει να αντιληφθεί τα πυρηνικά αυτά σχήματα και να αναγνωρίσει τον δυσλειτουργικό τους χαρακτήρα, ο θεραπευόμενος σταδιακά μπορεί να τα αμφισβητήσει, να τα τροποποιήσει και στο βαθμό του δυνατού να τα εμπλουτίσει με νέα γνώση και να τα αντικαταστήσει.
