Διεκδικητικότητα (assertiveness) είναι η δεξιότητα του να εκφράζει κανείς αυτά που πιστεύει και νιώθει χωρίς να φοβάται την αρνητική κριτική των άλλων ανθρώπων. Είναι η υπεράσπιση των προσωπικών του ορίων, των αναγκών και των επιθυμιών του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι περιφρονεί τους γύρω του ή τους επιτίθεται.
Η διεκδικητική συμπεριφορά βρίσκεται στη μέση μεταξύ της παθητικής και της επιθετικής συμπεριφοράς. Στην επιθετική συμπεριφορά το άτομο αναγνωρίζει μόνο τα δικά του δικαιώματα και τις δικές του ανάγκες και αδιαφορεί για τους συνανθρώπους του. Συνήθως, όταν αυτά που θέλει έρχονται σε σύγκρουση με τα θέλω των άλλων, προσπαθεί να τους επιβληθεί, να κυριαρχήσει και να τους οδηγήσει σε ήττα. Περιφρονεί την αντίθετη γνώμη και προσπαθεί να επικρατήσει ο ίδιος, συχνά μειώνοντας τις απόψεις και τις εμπειρίες των «αντιπάλων» του. Βασικό μήνυμα της επιθετικής συμπεριφοράς είναι «μόνη η δική μου άποψη μετράει, εσύ σκέφτεσαι βλακείες» και «αυτό θέλω εγώ, αυτό που θέλεις εσύ δεν έχει σημασία».
Στον αντίθετο πόλο βρίσκεται η μη διεκδικητική συμπεριφορά, η παθητική συμπεριφορά. Με την παθητική συμπεριφορά το άτομο παραμελεί τον εαυτό του και τα δικαιώματά του, αφού αποφεύγει να εκφράσει τα ειλικρινή του συναισθήματα και τις σκέψεις του, βάζοντας πιο ψηλά τις επιθυμίες των άλλων. Επιτρέπει έτσι στους άλλους να παραβιάσουν τα όρια του και γίνεται παθητικός δέκτης όσων συμβαίνουν. Ο στόχος της μη διεκδικητικής συμπεριφοράς είναι να ευχαριστήσουμε τους άλλους και να αποφύγουμε τις συγκρούσεις. Το μήνυμα που εκφράζει η παθητική συμπεριφορά είναι: «τα συναισθήματά μου δεν έχουν αξία, μόνο τα δικά σου έχουν» και «οι σκέψεις μου δεν είναι σημαντικές, μόνο οι δικές σου αξίζει να ακουστούν».
Μερικοί άνθρωποι αντιλαμβάνονται τη διεκδίκηση ως το αντίθετο της ευαισθησίας, φαντάζονται δηλαδή ότι οι άνθρωποι μπορεί να είναι ή διεκδικητικοί ή ευαίσθητοι, αλλά όχι και τα δύο. Το αποτέλεσμα αυτού του σκεπτικού είναι ότι κάποιοι αποφεύγουν να συμπεριφέρονται διεκδικητικά για να εξασφαλίσουν ότι δεν θα γίνουν δέκτες αρνητικής κριτικής. Το να είσαι όμως διεκδικητικός σημαίνει ακριβώς αυτό, το να αντέχεις δηλαδή την αρνητική κριτική. Δεν υπάρχει περίπτωση οι απόψεις σου να συμφωνούν πάντα με τις απόψεις άλλων, ούτε και να συμβαδίζουν πάντα οι επιθυμίες σας. Αυτό σημαίνει ότι συχνά θα υπάρχει σύγκρουση ή διαφωνία. Η παθητική συμπεριφορά συνήθως είναι αποτέλεσμα ενός εσωτερικού κανόνα που λέει ότι «οι συγκρούσεις πρέπει πάση θυσία να αποφεύγονται» ή μιας αυτοεικόνας σύμφωνα με την οποία το άτομο νιώθει ότι δεν μετράει η άποψή του και ότι οι άλλοι ξέρουν καλύτερα. Μπορεί επίσης να είναι το αποτέλεσμα μιας πεποίθησης όπως «οι καλοί άνθρωποι βάζουν πάνω από τον εαυτό τους τους άλλους ανθρώπους» ή «είναι εγωιστικό να σκέφτεσαι τον εαυτό σου».
Ο άνθρωπος που συμπεριφέρεται διεκδικητικά συνειδητοποιεί ότι κανείς δεν θα νοιαστεί για τις ανάγκες του και τα συναισθήματά του αν δεν τα εκφράσει. Δεν είμαστε διάφανοι. Ο μόνος τρόπος να γίνουμε κατανοητοί και οι επιθυμίες μας να γίνουν σεβαστές είναι αν εκφράζουμε όσα νιώθουμε και σκεφτόμαστε. Σε αντίθετη περίπτωση οι άλλοι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τη δική μας πλευρά, παρανοούν συνήθως τις προθέσεις μας και τις ερμηνεύουν βάσει της δικής τους οπτικής γωνίας. Έχοντας διεκδικητική συμπεριφορά επιτρέπουμε στους άλλους να γνωρίζουν τον εσωτερικό μας κόσμο και υπερασπιζόμαστε το δικαίωμά μας να σκεφτόμαστε και να νιώθουμε σύμφωνα με τις δικές μας ανάγκες και ιδιαιτερότητες. Αρνούμαστε να κάνουμε πράγματα που μας δυσαρεστούν ακόμη και αν στεναχωρήσουμε κάποιο αγαπητό μας πρόσωπο, αισθανόμαστε καλά με τον εαυτό μας ακόμη και αν κάποιος είναι ενοχλημένος μαζί μας, σταματάμε να προσπαθούμε να ικανοποιούμε συνεχώς τους άλλους, προτείνουμε λύσεις αλλά έχουμε κατά νου ότι δεν είναι πάντα στο χέρι μας να λύνουμε τα προβλήματα των άλλων, ακούμε τις διαφορετικές απόψεις και εκφράζουμε χωρίς φόβο τη δική μας. Δεν υπάρχει τίποτα εγωιστικό στο να σέβεσαι τον εαυτό σου. Η διεκδικητικότητα είναι ο σεβασμός του εαυτού μας στην πράξη. Το μήνυμα της διεκδικητικής συμπεριφοράς είναι «αυτή είναι η άποψή μου, αυτό θέλω, αυτό έχω ανάγκη, αυτό μου συμβαίνει». Είναι η επικοινωνία του εσωτερικού μας κόσμου προς τα έξω χωρίς λογοκρισία και κριτική.