Ο Χείλων o Λακεδαιμόνιος (περίπου 600 π.Χ. - 520 π.Χ.) ήταν Σπαρτιάτης πολιτικός, νομοθέτης, φιλόσοφος και ελεγειακός ποιητής, και αναφέρεται ως ένας από τους Επτά Σοφούς της Αρχαίας Ελλάδας. Γεννήθηκε στη Σπάρτη και ήταν γιος του Δαμαγέτου.
Κατά τη διάρκεια της ζωής του έχαιρε ιδιαίτερης τιμής και εκτίμησης. Οι συμπατριώτες του, μάλιστα, τον εξέλεξαν και Έφορο, το 556 π.Χ. (κατά την 56η Ολυμπιάδα). Η θητεία του κρίνεται ιδιαίτερα επιτυχημένη και μάλιστα με μεγάλη σημασία στην ιστορική εξέλιξη του πολιτεύματος της πόλης, αφού κατά τη διάρκεια της θητείας του εισηγήθηκε και πέτυχε τη μεταρρύθμιση του καθεστώτος του Λυκούργου, με την εξύψωση του θεσμού των Εφόρων και τον αποφασιστικό περιορισμό, κατά τον τρόπο αυτό, της βασιλικής δύναμης και εξουσίας, προς όφελος της λαϊκής κυριαρχίας. Ο Χείλων πέθανε το 520 π.Χ. στην Πίσσα της Σικελίας. Κατά την παράδοση πέθανε σε ηλικία 80 ετών, από τη μεγάλη του συγκίνηση και την υπερβολική χαρά του, όταν αγκάλιασε το γιο του, που μόλις είχε επιστρέψει Ολυμπιονίκης στο αγώνισμα της «πυγμής» (πυγμαχίας), οπότε και κηδεύτηκε με μεγάλες τιμές.
Ο Χείλων συνέθεσε ελεγειακούς στίχους σε περίπου διακόσια έπη, από τα οποία, όμως, κανένα δεν διασώθηκε. Σώθηκαν ωστόσο μερικά πολύ σημαντικά και βαθυστόχαστα γνωμικά του. Η διδασκαλία των (επτά) σοφών, γενικότερα, όπως είναι γνωστό, εκφράζεται με αποφθέγματα ή «εις βραχέα ρήματα». Ο συγκεκριμένος τρόπος φιλοσοφίας χαρακτηρίσθηκε από τον Πλάτωνα ως «βραχυλογία Λακωνική» και σε αυτόν διακρίθηκε ο Λακεδαιμόνιος Χείλων, χαρακτήρας, κατά τους βιογράφους του, σοβαρός, βραχύλογος, ενάρετος και ηθικός με μεγάλη οξυδέρκεια και βαθιά στοχαστική φιλοσοφική σκέψη. Έγινε και είναι διάσημος για τη σοφή επιγραμματική βραχυλογία του και τα ολιγόλογα απαράμιλλα γνωμικά του. Τα πιο σπουδαία και γνωστά γνωμικά του, δηλαδή το «μηδέν άγαν», το «γνώθι σαυτόν» και το «εγγύα πάρα δ’ άτα», είχαν γραφτεί στον τοίχο (ή στην προμετωπίδα) του ναού του Απόλλωνα, στους Δελφούς.
Ακολουθούν κάποιες από τις ρήσεις του Χείλωνα στην πρωτότυπη μορφή και σε ελεύθερη απόδοση στα νέα ελληνικά:
· Αδίκα φεύγε.
Να προσπαθείς να μην αδικείς κανέναν.
· Ἀδικούμενος διαλλάσσου· ὑβριζόμενος τιμωροῦ.
Όταν αδικείσαι να είσαι διαλλακτικός, όταν υβρίζεσαι να τιμωρείς.
· Αδωροδόκητος δοκίμαζε.
Να είσαι αδιάφθορος στους ελέγχους σου, στην κρίση σου.
· Αισχρά φεύγε.
Να μην πράττεις με τρόπο ανήθικο.
· Αλήθειαν κρήσαι.
Κάνε κτήμα σου την αλήθεια.
· Αρετής οικείον.
Να γνωρίζεις τι σημαίνει αρετή και να πράττεις βάση αυτής.
· Άρρητα μη λέγε.
Να μη λες αυτά που δεν (πρέπει να) λέγονται.
· Ατυχούντα μη επιγελάν.
Να μη περιγελάς άνθρωπο που τον βρήκε δυστυχία.
· Γήρας τιμάν.
Να τιμάς τα γηρατειά, να σέβεσαι τους ηλικιωμένους συνανθρώπους σου.
· Γλώτταν μη προτρεχέτω του νου.
Να μην προτρέχει η γλώσσα σου της σκέψης σου, να μην βιάζεσαι να μιλήσεις.
· Γνῶθι σαυτόν.
Γνώρισε τον εαυτό σου.
· Δίκαζε πράως.
Να κρίνεις με ηρεμία και όχι εν βρασμώ.
· Εγγύα παρά δ` άττα.
Η εγγύηση που δίνεις οδηγεί στην καταστροφή. (Μη δηλώνεις τίποτα με σιγουριά, τίποτα δεν υπάρχει σίγουρο.)
· Ένδον σκάπτε.
Να παρατηρείς τον εαυτό σου, να τον στοχάζεσαι και να τον καλλιεργείς.
· Επί σοφίαν μη επαίρου.
Μην περηφανεύεσαι για τη σοφία σου.
· Ἐπί τα δεῖπνα τῶν φίλων βραδέως πορεύου, ἐπί δε τας ἀτυχίας ταχέως.
Στα συμπόσια των φίλων σου να πηγαίνεις αργά, στις δυστυχίες τους γρήγορα.
· Ερημία χρω.
Να ωφελείσαι από τη μοναξιά, γνωρίζοντας και φροντίζοντας τον εαυτό σου.
· Έσο φιλαλήθης.
Να αγαπάς την αλήθεια.
· Εχθρούς αμύνου.
Να αμύνεσαι όταν σου φέρονται εχθρικά.
· Ζημίαν αἱροῦ μᾶλλον ἢ κέρδος αἰσχρόν· το μεν γαρ ἅπαξ λυπήσει, το δε ἀεί
Να προτιμάς την ζημιά, από το ανέντιμο κέρδος. Γιατί η ζημιά θα σε λυπήσει μία φορά, ενώ η ατιμία θα σε λυπεί συνεχώς.
· Ηρεμία χρήσθαι.
Να ζεις με ηρεμία.
· Θεράπευε φρόνησιν.
Να επιδιώκεις τη φρόνηση, τη διαύγεια, την ευθυκρισία.
· Θυμού κράτει.
Να συγκρατείς τον θυμό σου.
· Κόλακας μίσει.
Να μισείς (να αποφεύγεις) τους κόλακες.
· Μη απειλείν μηδενί.
Μην απειλείς κανέναν.
· Μη ἐπιθύμει ἀδύνατα.
Να μην επιθυμείς τα αδύνατα.
· Μη ᾖς ἐπαχθής.
Να μη γίνεσαι φορτικός και δυσάρεστος.
· Μη φθόνει θνητά.
Μην ζηλεύεις πράγματα εφήμερα.
· Μηδέν άγαν.
Τίποτα καθ’ υπερβολή (να μην κάνεις ή να μη λες).
· Πιστόν ουδέν.
Τίποτα δεν μένει πιστό, αμετάβλητο.
· Πόνει μετά δικαίου.
Να συμπονείς εκείνον που έχει δίκαιο.
· Πράττε συντόμως.
Να ενεργείς με ταχύτητα.
· Πρόσεχε σαυτώ.
Να προσέχεις, να φροντίζεις, τον εαυτό σου και ό,τι αλληλεπιδρά με αυτόν.
· Σοφόν το σαφές.
Σοφό είναι ό,τι είναι σαφές.
· Σπεύδε βραδέως.
Να πράττεις χωρίς βιασύνη, έτσι θα έχεις γρηγορότερο αποτέλεσμα.
· Τόν τα ἀλλότρια περιεργαζόμενον μίσει.
Τον άνθρωπο που ανακατεύεται στις ξένες υποθέσεις να τον μισείς (να τον αποφεύγεις).
· Τραχέσιν ἥσυχον σεαυτόν πάρεχε, ὅπως σε αἰσχύνωνται μᾶλλον ἢ φοβῶνται.
Απέναντι στους αισχρούς ανθρώπους να μένεις ήρεμος, για να σε ντρέπονται μάλλον παρά να σε φοβούνται.
· Τύχη μη πίστευε.
Να μην εμπιστεύεσαι την τύχη.
· Ὑφορῶ μηδέν.
Κανέναν να μην υποβλέπεις.
· Φίλοις ευνόει.
Να περιποιείσαι τους φίλους σου.
· Φύλαττε εαυτόν.
Να προφυλάσσεις τον εαυτό σου.
· Χαλεπώτατον το γνώσκειν εαυτόν. Πολλά γαρ υπό φιλαυτίας έκαστον εαυτώ προστιθέναι.
Δυσκολότατο είναι να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του. Διότι κάθε ένας, λόγω του εγωισμού του, προσθέτει πολλά καλά στο άτομό του (που δεν τα έχει).
· Χρόνου φείδου.
Να μη χαλάς τον χρόνο σου σε πράγματα που θεωρείς ανούσια.
· Ψεύδος αισχύνου.
Να ντρέπεσαι να λες ψέματα, να μην λες ψέματα.
